AvrupaDin ve Politika

Orta Çağ’ın İlk Kapitalistleri

Henri Pirenne’nin Kapitalizm Hipotezleri-II

Belçikalı tarihçi Henri Pirenne, genel kanaatin aksine Orta Çağ’da kapitalizmin olduğunu ileri sürdükten sonra Orta Çağ’ın hangi dönemlerinde kapitalizmin daha etkin olduğu noktasına eğilmiştir. Pirenne, Orta Çağ kapitalizminin daha ziyade büyük şehirleşmelerin başladığı döneme uzandığını ve bu dönemin 11. yüzyılın ortalarına tekabül ettiğini belirtmiştir. O, 11. yüzyıl öncesinde kapitalizm üzerine çıkarımda bulunmayı sağlayacak fazla malzeme olmadığına işaret etmiştir. Çünkü bu dönemde tarıma dayalı bir ekonomik işleyiş toplumlara hâkim olmuş, toprak ve mülk sahipleri tarım için elverişli toprakları mülkiyetlerinde toplamış ve üretim ancak bu aristokrasi sınıfını doyurmaya kâfi gelmiştir. Nadiren üretim fazlası elde edilse bile bu fazla üretim ticarete imkân tanıyacak ölçüde olmamış ancak kıtlık yaşayan bölgelere gönderilmek suretiyle değerlendirilebilmiştir. Sadece bazı kırsal endüstrilerin ürettiği ürünler zayıf da olsa bir ihracata olanak tanımış ve kapitalizmin hayat bulduğu bir uğraş olarak ticarete belli oranda katkı sağlamıştır. Bu zayıf ticari faaliyeti sürdüren taraflar arasındaki aracılar belki de Orta Çağ’ın ilk kapitalistleri olmaya aday olarak gösterilebilir.

Orta Çağ’ın bu döneminde toprak sahibi olmak ya da toprak sahipleriyle olumlu ilişkiler geliştirmek kişiye önemli bir konum kazandırmıştır. Aracılar da bir şekilde stabil geçim kaynağına sahip olmayı başarmış ve önemli bir konum elde etmişlerdir. Dönemin nadir ticari aktivitelerinden birisi de toprak sahiplerinin bazı fazla ürünleri bu aracılar vasıtasıyla pazarlara göndermesi ya da onlar aracılığıyla yine bu pazarlardan ürün getirtmesi şeklinde görülmüştür. Yine bu dönemde bir azınlık ve istisna temsil eden ve belirli limanlarda yoğunlaşan ticari gruplar ortaya çıkmış ancak bu gruplar organize halde olmaktan ve bir sendika görünümünden uzak kalmıştır. Bu tarz grupların oluşumu ileride daha profesyonel tüccar gruplarının oluşumunun tohumunu atmış olsa da söz konusu dönemde kapitalist nitelemesine yetecek bir sınıfın varlığına sağlam bir zemin sunmamıştır. Ayrıca bu dönemde sermayeci zihniyetin tam anlamıyla oturmamış olması “amaçsız sermaye ve servet” denebilecek bir birikim ve harcama alanının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Aristokratlar, toprak sahipleri ve de onların temsilcileri olarak aracılardan oluşan sınıf, ihtişam ve görkemi arttırmaktan öteye geçmeyen bir sermaye algısı ve amacıyla yetinmişlerdir. Özetle Pirenne’ye göre cüzi birtakım çabalar dışında toprak mülkiyetinin ticari faaliyetlerin canlanmasına katkısı olmamıştır. Dolayısıyla kapitalizmin kendisini göstereceği alan çok sınırlı kalmış, dönemin kapitalistleri, azınlık bir grup olan aracılarca temsil edilmiştir.

Avrupa kıtasının, Atlas Okyanusu’na karışmasına mani olduğu iç denizler, küresel ticaretin yükselişinin ilk sahnesi olmuştur.  Venedik, Cenova ve Pisa kıyıları ticaretin merkezi olarak ön plana çıkmış ve zamanla bu ekonomik hareketlilik kıta içlerine yayılmış hatta 12. yüzyılda kuzeyden güneye erişim sağlanmıştır. Ticari yoğunluk, yeni geçim kaynaklarını doğurmuştur. Büyük şehirler bu faaliyetlerle kimlik kazanmıştır. Şehir denilen yapı, içerisine göç eden dış unsurların içerideki etkisinin ürünüdür. Pirenne bu durumu “Avrupa şehirleri, ticaretin ve endüstrinin çocuklarıdır.” cümlesiyle dile getirmiştir. Ticaretin öncüsü ve kapitalist unvanını dolduracak olan kimselerin ataları; şehirlere dışarıdan gelen, tarıma bağlılığını koparmayan, yerine göre her işi yapan fakirlerden müteşekkildir. Bu zamanın kapitalistleri, limanlar ve büyük şehirlerde faaliyet gösteren grup tüccarlarından çok, bireysel olarak yola çıkmış, bir bölgede olmayan ürünleri bölgeye ulaştırarak karşılığında menbağı burası olan ve başka bir yerde bulunmayan ürünleri ucuza alan kimselerdir. Yani sıfırdan bir arz-talep oluşturanlardır. Bu kimseler sermayenin asıl sahipleri olarak ve geleceğin burjuvasına temel teşkil ederek yükselmeye başlamışlardır. Zamanın kapitalist ruhu; satın aldıklarını birleştiren, kârı hesaplayan, kazandığı parayı kasada saklamak yerine kazancını destekleyecek başka bir yatırımda kullanan, fakirlikten gelip kazanç hırsıyla dolan ve şehirlere dışarıdan yerleşen yabancı tüccarlarda açığa çıkmıştır. Başka bir deyişle bu dönemin kapitalistleri; yalnızca günlük yaşamı için kazanç elde etmeyen, daimî bir sermaye biriktirmeyi amaçlayan ve ticari bir içgüdü geliştiren kimselerdir.

Özetle; 11. yüzyıl öncesinde üretim fazlasını elden çıkaran aracılar, kapitalist sınıfı andırsa ve bu kategoriye dahil olsa da kapitalist ruhu ve amacı tam olarak taşımamakta, sermayeyi gösteriş için kullanmaktadırlar. Bu nedenle noksan bir kapitalist özelliğine sahip görünmektedirler. Orta Çağ’da asıl kapitalizmin başlangıcı ilk büyük şehirleşmelerin gerçekleştiği 11. yüzyıla dayanmaktadır. Şehirlere dışarıdan gelen, sürekli sermayesini artıracak yeni sermaye arayışında olan, gezgin, bölgesel ve kolektif bir kapitalist sınıf, bu yüzyılda şehirlerde doğmuştur.

Mahmut Esat ÖZCAN

esadmahmut@gmail.com

 

Etiketler
Daha Fazla Göster

Andcenter Editör

Çankırı İli, Orta İlçesi Kalfat Kasabası’nda 1993 yılında dünyaya geldi. İlköğretimi kendi köyünde tamamladı. 2007 senesinde Tevfik İleri Anadolu İmam-Hatip lisesine kayıt oldu. 2011 senesinde Tevfik İleri Anadolu İmam-Hatip Lisesi'nden mezun oldu. Aynı sene Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesine başladı. 2016 yılında Ankara İlahiyat’tan mezun oldu. Aynı sene Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü Din Sosyolojisi bölümünde yüksek lisansa başladı. Yüksek Lisans eğitimini Ankara Yıldırım Beyazit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Din Sosyolojisi Bölümü’nde tamamladı. Şuan aynı enstitüde doktora eğitimine devam etnektedir. Gaziantep ili, Şahinbey ilçesinde 2017-2018 Eğitim-Öğretim yilinda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği görevini yaptı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi Anabilim dalında Arş. Gör. olarak çalışti.Suan Ankara Yıldırım Beyazit Üniversitesi İslami ilimler Fakültesi'nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Kapalı