Bir toplumda düzenin bozulmaması ve toplumsal birlik ve beraberliğin sağlanması için insanlar üzerinde etkili denetim görevi yapmaya “toplumsal kontrol” denir. Toplumsal kontrolde temel amaç insanlar ve kurumlar arasında denetimi sağlayarak düzeni devam ettirmektir. Her toplumda mutlaka toplumsal kontrol mekanizmaları vardır. Aksi takdirde toplumun varlığı idame ettirmesi mümkün değildir.
Toplumsal Kontrolü Sağlayan Faktörler
1-) Yazılı Resmi Kurallar
Yazılı resmi kuralları hukuk kuralları oluşturur. Hukuk Kuralları: Bireylerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkisinde haklarını ve yükümlülüklerini düzenleyen ve devlet gücüyle desteklenen sosyal kurallar bütündür. Hukuk kurallarının en önemli avantajı yazılı olması ve bu kurallara uymayanların cezalandırılacak olmasıdır. Hukuk kurallarının toplumsal değer ve kültürle uyumlu olması beklenir. Aksi takdirde hukukun etkili bir şekilde uygulanması mümkün değildir. Sadece bir dini, etnik grubu, ideolojiyi ve onların haklarını belirleyen bir hukuk sistemi evrensel olamaz.
2-) Yazısız Kurallar
A-) Töreler: Töreler, toplumsal anlamda uyulması zorunlu davranışlardır. Yazısız kuralların en etkili olanıdır. Birçok töre yasalarla desteklenmiştir. Örneğin eski Oğuz töresinde savaş anında askerlikten kaçmanın cezası ölüm cezasıdır.
B-) Adetler: Toplumdaki yaygınlaşmış alışkanlıklardır. Uyulması ve yapılması toplumca gerekli görülen davranışlardır. Örneğin; düğün, sünnet, bayramlaşma, mezuniyet törenleri vb. toplumsal adetlerdir.
C-) Gelenekler: Gelenekler, adetler kadar zorunluluk içermez. Bir kuşaktan diğer bir kuşağa aktarılan köklü ve eski alışkanlıklardır. Mesela kız isteme şekilleri, misafir ağırlama şekilleri vb. geleneklerdir.
D-) Görgü Kuralları: Yaptırım gücü en az olan bireylerin birbirlerinden görerek yaptığı davranışlara biz görgü kuralları diyoruz. Görgü kuralları insanların sınıfsal değerleriyle alakalıdır. Köydeki bir kimse ile şehirdeki bir kimsenin görgü kuralları farklıdır. Örneğin köydeki bir eve misafirliğe gittiğinizde bir şey götürmeden de gidilebilir. Ama şehirde genellikle misafirliğe gidildiğinde eli boş gidilmez.
Toplumsal Kontrolün Özellikleri
1-) Toplumsal yaşama göre ortaya çıkar.
2-) Toplumsal bütünleşmeyi ve milli birliği sağlar.
3-) Düzeni ve devamlılığı sağlar.
4-) Kontrol mekanizmaları toplumdan topluma ve aynı toplum içerisinde de zamanla değişir.
5-) Bireyin toplumsallaşmasını sağlar.
Toplumsal Yığın
Toplumsal yığın, aynı mekânı paylaşmalarına karşın aralarında karşılıklı ilişki bulunmayan insan birikimleridir.
Toplumsal Yığının Özellikleri
1-) Yığını oluşturan kişiler anonimdir ve birbirlerine yabancıdırlar.
2-) Yığın, örgütlenmemiştir ve statü ve işlevlerin oluşturduğu alt-üst ilişkisi yoktur.
3-) Yığınlarda toplumsal ilişki yok denecek kadar azdır.
4-) Yığınlarda davranışlarda kısıtlama ve düzenleme yapılması gereken kuralların yapısı azdır.
5-) Yığınlar sürekli değildir. Sürekli olsa grup olur.
Toplumsal Yığın Türleri
1-) Kalabalık: Fiziki olarak birbirine yakın ancak görevli olarak etkileşim içinde olmayan organize olmamış, kendiliğinden bir araya gelmiş insan birikimleridir. Örneği bir alışveriş merkezinde olan insanlar kalabalıktır.
2-) İzleyici Yığınları: Bir gösteri gibi ya da dinlenmek için bir araya gelmiş yığınlardır. Şehirlerde ki büyük camilerde olan insanlar da izleyici yığınlarıdır. Yığınların aklı, vicdanı, muhakemesi, gelecek beklentisi yoktur. Bunun için kolay bir şekilde ikna edilip harekete geçirilebilirler. Örneği stadyumlarda futbol izlenirken amigo bir şeyler söylüyor ve oradaki izleyici yığınları he bir ağızdan aynı şeyleri tekrarlıyorlar.
3-) Etkin Kalabalıklar (Moblar): Genellikle şiddet içeren, kontrolden uzak düzensiz çok sayıda bireyi içine alan yığınlardır. Burada bireylerin linç kültürünü nasıl harekete geçirilir bunun üzerine araştırma yapanlar vardır. Özellikle Vamık Volkan’ın “Politik Psikoloji” tezi etkin kalabalıkların nasıl harekete geçirileceği üzerine bir çalışmadır. Bosna savaşında bu denenmiştir.
Hazırlayan: Canan Teke- Mahmut Kökver
