Weber’in fikirleri başta Almanya olmak üzere tüm bilim aleminde kabul görmüştür.Weber’in, geçerlilik, bürokrasi, akılcılaştırma, anlamak, ideal tipler, değer yargısız bilim, tabakalaşma, Protestan ahlakı kavramları tüm sosyal bilimlerde bilinmekle birlikte onun sosyolojisi daha çok, tabakalaşma ( sınıf/ güç /statü), örgütlenme ( Patrimonyalizm ve Bürokrasi) ve siyaset konuları ( Geleneksel, Karizmatik ve Rasyonel- Meşru Meşrıiyetler) üzerinde yoğunlaşmaktadır ( Collıns- Makowsky, 2014: 108; Gıddens, 2013: 346-347). Klasik sosyoloji içerisinde büyük bir yere sahip olan Weber, sosyolojik kuramsal ve metodolojik çalışmarı içerisine din sosyolojisini ayrıca ele almıştır. Dinin, insanları motive eden bir kurum olduğunu ve insan davranışlarında büyük etkiye sahip olduğunu düşünen Weber’in; Protestan Ahlakı ve Kapitalizm Ruhu, Konfüçyanizm ve Taoizm, Hinduizm ve Budizm Sosyolojisi, Antik Yahudilik, Ekonomi ve Toplum kitabının içinde basılan Din Sosyolojisi kitabı Weber’ in din sosyolojisi üzerine yazdığı temel eserlerdendir ( Mazman, 2015: 241). Weber, sosyolojiye kuramsal ve metodolojik katkıları sayesinde klasik sosyoloji içerinde büyük bir yere sahiptir.
İlk bağımsız ve sistematik din sosyolojisinin kurucusu olan Weber’in din ile ilgili çalışmalarını, Durkheim gibi dinlerin kaynağının, özünün ne olduğu değil; bu din ve dini inançların ortaya çıkardığı davranışların incelenmesi oluşturmaktadır. Çünkü Weber’e göre, dini düşünce ve dinin inanç boyutu insan davranışlarında oldukça etkilidir (Günay, 1988:2; Karagöz, 2003: 224 ). Weber’e göre dinin tarifinin yapılması mümkün değildir. Onun bu düşüncesinin nedeni ise din sosyolojisinin dinin özü ile ilgilenmediği bilgisidir ( Weber, 2012: 85). Weber, tarihsel koşullar içerisinde dinin farklı yorumlarını ele almaktadır ve sadece kuramsal yönünü değil toplumsal hayat içerisindeki yaşanan yönünü de incelemektedir ( Karagöz, 2003: 184).
Weber’in din alanında yaptığı çalışmalar, daha çok dini sistemin profana etkilerinin belirlenmesi ile ilgilidir. Weber’in ele aldığı üç temel konu vardır ve Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu eseri bu üç konu ile ilgilidir. Bunlardan ilki; dini fikirlerin ekonomik davranışlara etkisinin araştırılmasıdır. Weber bu aaraştırmasında dini, ekonomi ile açıklamak yerine ekonomiyi din ile açıklamaktadır. Weber’in din alanında yaptığı çalışmalarda ele aldığı diğer konular ise sosyal tabaka ile dini fikirler arasındaki ilişkinin tespit edilmesi ve batı kültürünün kendisine ait özellikleri tespit ederek açıklanmasıdır ( Kurt, 2012: 117; Sezal, 2003: 417).
Nisbet’e göre; Weber’in sosyoloji analizlerinin merkezinde toplumsal eylem vardır toplum incelemelerinde dini- kutsal’ı bir perspektif olarak kullanmaktadır ve bu incelemelerini dini kavramları kullanarak geliştirmiştir. Weber’in sosyolojisinde önemli bir yere sahip olan karizma kavramı, toplumun her alanında ve her düzeyinde bulunur. Weber’e göre toplum tipleri aynı zamanda din tiplerinin bir yansımasıdır. Karizma kavramı Weber’in sosyolojisinde önemli bir yere sahiptir ve takipçilerinin gözünde karizma sahibi olan şahsiyetler ilahi yada akıl-dışı liderlik özelliklerine sahiptirler. Durkheim’ın kutsal kavramı ile Weber’in karizma kavramı birbiriyle ilişki içindedir. Durkheim için kutsal ve din dışı kategorisi her toplumda var olan ve yok edilemez kavramlardır. Durkheim, kutsal ve dindışı şeklindeki kategorinin insan ve toplum için önemini incelerken ;Weber karizmanın kaynaklarıyla ve kurumsallaşmasıyla ilgilenmiştir. Weber sosyolojisinde karizmanın iki yönü vardır. Birinci yönü; karizmanın doğuşuyla ilgilidir; ikincisi ise karizmanın miras yoluyla ailelere, cemaatlere, ırklara, nesnelere intikalidir. Dolayısıyla burada Hıristiıyanlıkta önemli bir sembol olan haç üzerinden bir karşılaştırma yapacak olursak; Weber karizmayı Hristiyan haçına atfederken; Durkheim haç sembolünü kutsal alanına yerleştirir. Weber’ e göre karizma, çok sayıda takipçileri olan ve onlar tarafından çok fazla hürmet gösterilen, hayranlık duyulan lider muamelesi gören kişidir. Dolayısıyla Weber’e göre, kutsal, akıl-dışı, aşkın niteliklere sahip olan karizma sahibi birey; toplumun her alanında ve düzeyinde var olabilir. Karizma kavramı, günlük ve dindışı alanın dışındadır.Yani Durkheim’ın kutsal kavramının hiyerarşik yapısıyla aynı düzlemdedir ve kutsal anlamında karizma, dini sistemlerin olduğu kadar siyasi ve sosyal sistemlerinde bir parçasıdır. Durkheim’a göre, kutsalı oluşturan şey toplumsal kolektiftir; Weber’e göre ise karizma , kişisel ve tarihsel olarak arada bir ortaya çıkmaktadır (Nisbet, 2013: 341- 347).
Weber’in din sosyolojisi, ilkel ve sonsuz bir dinin yorumu üzerine kurulmuştur. Weber, ilkellerin dininin temeli olarak karizma kavramını görmektedir ve bu kavram Durkheim’ın kutsal kavramıyla oldukça yakındır. Karizma kavramı tıpkı Durkheim’ın kutsal kavramı gibi , gündelik yaşam dışında bir niteliğe sahiptir ve insan, hayvan, eşya gibi toplumun her alanında var olabilir. Weber’in olağan ve olağanüstü ayrımı varken; Durkheim’ın kutsal- profan ayrımı vardır (Aron, 2014: 385). Fakat Weber’e göre başlangıçta , insanlığın dinsel tarihi kutsallıklarla doluyken artık nesnelere ve varlıklara bağlı olan kutsallık ve olağanüstülük bir yana atılmıştır. Din, ilk kutsallıklarla dolu haliyle kalmamış ve zamanla rasyonelleşmeye başlamıştır (Güngör, 2016).
KAYNAKÇA
- ARON, R. (2014). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, (Çev.). Korkmaz Alemdar. İstanbul: Kırmızı Yay.
- COLLINS, R. – MAKOWSKY , M. (2014). Toplumun Keşfi ( The Discovery of Society) , ( Çev.). N. Oktik, Ankara: Nobel Yay.
- GIDDENS, A. ( 2013). Sosyoloji, (Haz.). C. Güzel, İstanbul: Kırmızı Yay.
- GÜNAY, Ü. (1988). Max Weber’in Din Sosyolojisindeki Yeri ve Önemi, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5.
- GÜNGÖR, Ö. ( 2016). Din Sosyolojisi Ders Notları ( Basılmamış), Ankara.
- KARAGÖZ, E. Ö. (2003). Max Weber’de Anlayış Sosyolojisi ve Din Olgusu, İstanbul: Derin Yay.
- KURT, A. (2012). Din Sosyolojisi, Bursa: Sentez Yay.
- MAZMAN, İ. (2015). ‘‘ Weber ve Din Sosyolojisi’’ İçinde ( Ed.). C. Özyurt- İ. Mazman, Sosyal Teoride Din, Ankara: Hece Yay.
- NİSBET, R. ( 2014). Sosyolojik Düşünce Geleneği, (Çev.). Y. Kaplan, İstanbul: Paradigma Yay.
- SEZAL, İ. (2003). Sosyolojiye Giriş, Ankara: Martı Yay.
- WEBER, M. (2012). Din Sosyolojisi, (Çev.). L. Boyacı, İstanbul: Yarın Yay.