Tanıdık Olmayan Gelecek ‘Sanayi 4.0’

Tanıdık Olmayan Gelecek ‘Sanayi 4.0’

Bacon ‘bilgi güçtür’ sözüyle günümüze kadar değerini koruyan bir gerçekliğe ışık tutmuştur. Günümüz dünyasında geçmişte hiç olmadığı kadar güç ve iktidarı temsil eden bilgi yeni bir isim ve şekil ile karşımızdadır. Dijital çağın simgesi haline gelen dijital ortama aktarılmak için formalize edilen işlenmemiş, ham bilgi olarak tanımlayabileceğimiz data (veri) halinde neredeyse dünyadaki her haneye girmiştir. Eskiden bilgiye ulaşmak kelimenin başka bir anlamıyla ‘güç’ iken günümüzde herkesin elinin altında ve ulaşılabilir olan veri yeni bir çağı adlandırmakta ve verilileştirilmiş bir dünyanın en küçük parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ham bilgi kümesinin başka deyişle malumat yığınının depolanması için büyük mekanlara ihtiyaç duyulmamaktadır. Küçük ebatlardaki hard diskler bu iş için yeterli hale getirilmiştir. Bilginin bu devasa, dijitalleşmiş ve klasik depolama aygıtları ile saklanamayan ve klasik ölçütlerle ölçülemeyen yeni versiyonuna ‘big data’ ‘büyük veri’ denmektedir.

Büyük veri 80’lerden itibaren şirketler tarafından bilinmek ve kullanılmakla birlikte günümüz teknolojisi ile birleştiğinde yepyeni ve çok amaçlı bir hal almıştır. Büyük verinin kullanım alanları eğitimden sağlığa; bürokrasiden istihbarata; askeri alanlardan ekonomiye kadar toplumsal hayatın neredeyse tamamına yayılmakta, geleceğe dönük kuvvetlendirilmiş tahminlere imkan sağlamaktadır. Büyük veri kullanımının sosyolojik ve ahlaki anlamda en büyük çıkmazı mahremiyete müdahale ve sürekli gözetim altına alınma olarak düşünülmektedir. Gelecekte toplumun ‘1984’ benzeri ilişkiler üzerinden şekillenmesi ihtimali insan özgürlüğünü tehdit etmektedir.

Büyük verinin kapladığı etkileşimli alan olarak tanımlayabileceğimiz siber dünya, veri akış hızının ve hacminin genişlediği her geçen gün etki alanını artırmaktadır. Artık internetin olmadığı bir toplum neredeyse düşünülemezken internet veri hızı akışının kalitesinin artırıldığı 5G vb. teknolojiler toplumları dönüştürmektedir. Bu dönüşümü anlamak adına  üretim biçimlerinin toplumu şekillendirdiği tezi ve sosyoloji biliminin de ortaya çıkışında etkisiyle-yeni toplumsal ilişkiler ağı yaratan- Endüstri Devrimi hatırlanmalıdır. Başlangıçta mekanik enerjiye dayanan ve kol gücünün yerini alan makinelerle devam eden endüstriyel gelişim süreci, günümüzde siber fiziksel üretim ve sanal teknolojiler halinde devam etmektedir. Bu yeni, mekandan bağımsız, verilileştirilmiş sanal üretim ve tüketim tarzı Endüstri 4.0 olarak adlandırılmaktadır. Endüstrileşme süreci bağlamında Endüstri 1.0 buhar gücüne, Endüstri 2.0 elektriğe, Endüstri 3.0 dijitalleşmeye ve son olarak Endüstri 4.0 sanallaşmaya karşılık gelmektedir.

Endüstri 4.0 kısaca bilgi iletişim teknolojilerinin endüstriyel üretime katılmış şekli olarak tarif edilebilir. Almanya’nın 2015 yılında başını çektiği bu yeni süreç, sanayileşmiş diğer ülkeler tarafından da takip edilmektedir. Esneklik, otomasyon, kaynak tasarrufu, tüketici isteklerine bağlı anlık üretim, küçük miktarlarda üretim imkanı bu üretim şeklinin özellikleri arasındadır. Sistem en az insan müdahalesi prensibine göre robotik teknolojilerle çalışan fabrikaları bünyesinde barındırmaktadır. Hatta bu haliyle Marx’ın proletarya dediği sınıfın ‘siberterya’ya dönüşeceği ihtimali konuşulmaktadır. Bu bağlamda yeni bir kapitalist kültürün oluşacağı da artık tahminden öte bir durumdur.

Tasarımlanan bu tür bir gelecek için Japonya ‘Toplum 5.0’ diye isimlendirdiği Japon toplumunun acil çözüm bekleyen sorunlarına yönelik Endüstri 4.0’ın çıktılarını kullanabileceği bir eylem planı hazırlamıştır. Yeni bir geleceğe yönelik gelişmiş toplumlar ve devletler kendilerini hazırlamaktadır. Buna yönelik ülkemizde yer alan teknoloji şirketleri bazı açılımlar yapsa dahi istenilen seviyede bir adaptasyon söz konusu değildir. Ancak geleceğin lehimizde değişimlere gebe olması için bu adaptasyon kaçınılmazdır.

Sanayi 4.0 her ne kadar robotik teknolojiler üzerine kurgulansa dahi etkileyeceği alan ve paydaşları aslında insana dair tüm alanlardır. Öyle ki ne mühendisliğin ne de sosyolojinin yahut psikolojinin bu devrimden aynı şekilde etkilenmeyeceği söylenebilir. Sosyolojik anlamda Birey, Devlet, Stk’lar, Hukuk, Din vb. bileşenler bu yeni toplumu anlamlandırmak ve altyapısını oluşturmak mecburiyetindedir. Anlık veri paylaşımının olduğu, sosyal platformların üst düzey etkileşim imkanı sağladığı günümüz ağ toplumunda istisna olanı belirleyecek büyük bir güç haline gelen sanallaştırmanın, ilerleyen süreçte ahlaki olarak başta bahsedildiği şekliyle mahremiyet, eylemlerin sonuçları ve sorumluluk vb. açılardan daha çok ele alınacağı düşünülmektedir.

Son olarak kompleks algoritmalar üzerinden gerçekleşen proglamlama süreçleri fırsatlar yanında  karmaşık etik sorunlar yönüyle tehditleri de beraberinde getirmektedir. Bu sorunlar ve çözüm yolları yeni sosyal teorilere zemin hazırlamaktadır. Bu yeni sorun ve çözüm alanları karşılıklı iki insanın etkileşimi ile değil insan ve sanal olan arasında gerçekleşecektir. Örneğin, din sosyolojisi açısından sanal dini topluluklar, sanal ortamda gerçekliği artırılmış dini ritüeller, sosyo-dini ve geleneksel uygulamaların terk edilmesi gibi başlıklar yeni araştırma alanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gelişmelerin tamamı insanoğlunun kapasitesinin sınırlarına doğru yolculuğu olarak ifade edilebilir.

M. Emin Sarıkaya