Kategori, ortak bir takım özelliklere sahip olan, genellikle birbirleriyle fiziksel yakınlık ve ilişkisi bulunmayan insanların gruplandırılmasını ifade eder. Yaş, eğitim, meslek gibi ölçütlere göre kategoriler oluşturulur. Örneğin: Yaşlılar, erkekler, aynı meslek mensupları (öğretmenler, polisler), okul öncesi çocuklar vb. birer kategoridir.
Toplumsal kategoriler şunlardan oluşur:
1-) Kitle: Aynı uyarıcıdan hoşlanmakla birlikte aralarında mekânsal yakınlık olmayan kategorilerdir. Örneğin, aynı gazeteleri okuyanlar, aynı müzik tarzını sevenler vb. gibi.
2-) Toplumsal Azınlık: Bir toplumda egemen durumda olan insanların haklarından yararlanamayanların oluşturdukları kategorilerdir. Bu bağlamda Türkiye’de toplumsal bir azınlık yoktur.
3-) Toplumsal Sınıf: Ekonomik özellikleri, yaşam biçimleri ve kültürel konumları birbirine benzeyen insanların oluşturduğu kategorilere toplumsal sınıf denir.
İlişki Biçimlerine Göre Toplumsal Kategoriler
Burada karşımıza ilk olarak Ferdinand Tönnies çıkmaktadır. Cemaat ve cemiyet ilişkisini ortaya atan kimsedir.
Cemaat: Samimi ve sıcak ilişkilerin olduğu, toplumsal hiyerarşiyi, karizmanın ve geleneklerin belirlediği, yasa yerine adetlerin ve törelerin hâkim olduğu, fedakârlık temelli toplumsal kategorilerdir. Bu kategoriler geleneksel toplumlar şeklinde de adlandırılır. Geleneksel toplumların üretim ilişkileri de işbirliğine dayanır. Ortak mal, mülkiyet söz konusu olur. İmeci usulü vardır. Yani insanlar birbirlerine yardım ederler.
Cemiyet: Bu yapılanmalar cemaatin tam tersidir. Yani ilişkiler rasyonel ve bireyseldir. Gelenek yerine yasalar, karizmatik kişilik yerine rasyonel akıl vardır. Üretim ilişkileri bireyseldir. Menfaat üzerine hareket edilir. Pragmatist diyebileceğimiz toplumlar cemiyeti oluşturur. Bu toplumlarda temel olan hukuk kuralları ve fayda sağlayan temel işlevlerdir. Modern toplum yapısı bu şekildedir.
Başka bir toplumsal kategori de Emil Durkheim’in ortaya attığı mekanik ve organik toplum örnekleridir.
Mekanik: Geleneksel toplum tipini ve onun ilişki tarzlarını ifade eder. Durkheim, bu geleneksel toplum tipinin bozulmasından endişe eder. (Ferdinand Tönnies’e göre cemaatten cemiyete geçiş normal bir şeydir.) Durkheim, mekanik toplumlardan organik toplumlara geçilir ama bu geçişte değerler ortadan kalkar ve bir tehlike baş gösterir. Bu tehlike “değerler yozlaşması” anlamında “anomi”dir. Bu anomiyi engelleyecek olan faktör ise Durkheim’e göre dindir.
Organik: Mekanik toplumun tam karşıtı organik toplumdur. Burada kentleşmiş ve sanayileşmiş bir yapı söz konusudur.
Bunlara bir örnek verecek olursak: Organik toplumlarda, kapıcı çöpü saat 8’de alacağı şeklinde anlaşıldıysa, çöp saat 8’i 5 geçe konulsa kapıcı o çöpü almaz. Ama mekanik toplumlarda bunun çok bir önemi yoktur. O çöpü vaktinde çıkarılmasa da ne olacak deyip alabilir.
Toplumsal Olay: Toplumsal olayın özellikleri:
1-) İnsanlar arası ilişkilerden doğar.
2-) Bir defada olup biter.
3-) Yeri ve zamanı bellidir.
Örneğin: Mehmet ile Elif’in evlenmesi, bir aracın bir yere, bir şeye çarpması.
Toplumsal Olgu: Toplumsal olgunun özellikleri:
1-) Toplumsal olayların tekrar etmesinden doğar.
2-) Mekândan ve zamandan bağımsızdırlar.
3-) Aynı alanda gerçekleşen birçok olayın genel adıdır.
Örneğin: Evlilik, kaza vb.
Hazırlayan: Canan Teke- Mahmut Kökver
