Norveç göçmeni bir ailenin çocuğu olan Thorstein Veblen, 30 Temmuz 1857’de Amerika
Birleşik Devletleri’nin Wisconsin eyaletinde doğmuştur. Ailesi dini değerlerine çok bağlı
olduğu için onun da iyi bir dini eğitim almasını istemiş ve 14 yaşına kadar Katolik temelli
eğitim almasını sağlamışlardır. Asıl eğitimine 1874’te Carleton College’ta başlayan Veblen,
ilk başlarda okuluna ve arkadaşlarına ve hiç uyum sağlayamamış ve birçok zorluk çekmiştir.
Fakat yine burada dönemin neo-klasik iktisadi düşünceye sahip önemli ekonomistlerinden
olan J.B. Clark ile sıkı bir ilişki kurmuş ve bu sayede onun gözetimi altında aldığı ekonomi ve
felsefe derslerinin etkisiyle lisans eğitimini derece ile tamamlamıştır. Veblen yine burada
daha sonra “aylak sınıf” olarak nitelendireceği grup ile tanışmıştır. Bahsi geçen bu çevre
varlıklı fakat sosyal açıdan hiçbir faydası olmayan grup olarak tanımlanmıştır. Onun düşünce
dünyasının şekillenmeye başladığı bu dönemde ABD’de de kültürel değerlerin
farklılaşmasından doğan bir kriz de hâkim olmaya başlamıştır. Dolayısıyla onun burada almış
olduğu eğitim her ne kadar Veblen’in kendisini keşfetmesini ve eleştiri tarzı kazanmasını
sağlasa da çekmiş olduğu zorluklar da onda birçok olumsuz etki bırakmıştır. (Güleç, 2015:
64).
Veblen, Carleton College’ta başarılı bir lisans dönemi geçirdikten sonra bir yıl süreyle dersler
vermiş ardından da doktorasını yapmak için Johns Hopkins’e kaydoluştur. Fakat buradaki
hikayesi çok uzun sürmemiş kısa süre sonra Yale Üniversitesinde doktorasına başlamıştır.
1884 yılında başarılı bir şekilde doktorasını bitiren Veblen uzun süre hiçbir üniversitede
kendisine kadro bulamamış, sonunda ailesinin yaşamış olduğu çiftliğe geri dönmüştür. Fakat
bu tecrit onun yedi yılına mal olmuş ve artık yavaş yavaş akademideki saygınlığını da
kaybetmeye başlamıştır. (Güleç, 2015: 65).
Veblen’in sahip olduğu kişiliği, düşünce yapısı, birikimleri ve zekâsı herkes tarafından takdir
edilmesine rağmen o zor kişiliğinden dolayı akademi camiasında iş bulmakta oldukça zorluk
çekmiştir. 1888 yılında pek de mutlu olamayacağı bir evlilik yapmıştır. Bu kadar zorluğun
ardından ise 1891 yılında New York Cornell Üniversitesinde okutman olarak akademi
dünyasına tekrardan dönmüştür. Burada geçirdiği uzun zamanın ardından 1900 yılında ilk
ünvanı ( Doçent) ile birlikte yeni kurulan Chicago Üniversitesine geçmiştir. Buradayken
“Journal of Political Economy” adlı derginin editörlüğünü üstlenmiş ve bu sayede çokça
dikkat çekmiştir. Yine bu yıllarda Aylak Sınıfın Teorisi ve İşletme Girişimi Teorisi adlı
kitaplarını yayınladı. 1906 yılında Stanford Üniversitesine geçmiş fakat burada iş adamları ve
özel işletmeler hakkında yaptığı sert eleştirilere verilen tepkilerden ve evlilik hayatından
dolayı çok mutlu olamamıştır. Bu durumun ardından ise 1911 yılında hem karısından hem de
üniversitesinden ayrılarak Missouri Üniversitesine geçmiştir. Burada bir evlilik daha
yapmıştır. Fakat burada da eleştiriler ve alaylara dayanamayıp şehri terk etmiş New York’ a
yerleşmiştir. İlk dönemlerde The Ideal adlı bir derginin editörlüğünü yürüttü. 1919-1926
yılları arasında ise şimdiki ismiyle New School kurulup gelişmesine büyük katkı sağladı.
Veblen 1927’de çalışmayı bırakarak Kaliforniya’daki evine çekildi. 1929 yılında da daha
önceden tahmin ettiği Büyük Bunalım’dan üç ay önce öldü. (Wikipedia, 2020).
AYLAK SINIFI TEORİSİ
Veblen, Aylaklığı “zamanın üretici olmayan tüketimi” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanıma
bağlı olarak kurmuş olduğu teorisinde ise çalışmayan ve bu şekilde de hayatını çok varlıklı bir
şekilde idame ettiren sınıfın açık açık ya da çok belli olmayan bir gayretle gizlemeye uğraştığı
abartı harcamalarla üstünlüğünün reklamını yaptığını ve en önemli özelliği konumunda
bulunan aylaklığını halkın büyük bir ilgiyle izlemesinden zevk duyduğu iddiasında
bulunmuştur. Bahsedilen bu davranışı da “daha pahalının” mecburen “daha iyi” olduğu
manasına geldiğini gösteren örneklerle sorgulamıştır. Yani Veblen’in sunmuş olduğu bu
kuram, çalışmayan ve bu şekilde de hayatını çok iyi bir şekilde idame ettiren sınıfı
nitelendirmektedir (Güleç, 2015: 69).
GÖSTERİŞÇİ TÜKETİM TEORİSİ
Veblen’e için geçinme, bireyin hayatının sürmesi amacıyla yapmış olduğu tüketimdir. Yani
buradan hareketle çalışmanın, hayatı idame ettirebilmek için zaruri görüldüğünden dolayı
toplum açısından faydalı ve üretken bir faaliyet olduğu belirtilmiştir. Bu çalışma sonucunda
elde edilen maddi imkanların tüketilmesi ise insanlığın ve toplumun neslinin devam
edebilmesi için zorunlu bir ihtiyaç olarak görülmektedir. Fakat Veblen tüketimin hayati
ihtiyaçları karşılamadan öteye geçtiğinde bu durumun sosyal bir sorun haline geldiğini
söylemiştir. Bu duruma bağlı olarak ise Veblen’in en çok eleştirdiği konulardan birisi kişisel
tatminin sosyal açıdan statü sağlayan bir unsur haline dönüşmesidir. Yani o zenginliğin
insanlık adına kullanılması yerine israf edilip ve bu israfında diğer insanlar tarafından taklit
edilmesine tepki göstermektedir. (Kızılkaya, 2001: 55).
ÖNEMLİ ESERLERİ
Ekonomi Neden Bilimsel Bir Bilim Değildir? (1898).
Aylak Sınıfın Teorisi (1899).
Mülkiyetin Başlangıcı (1904).
İşletme Girişimi Teorisi (1904).
Mühendisler ve Fiyat Sistemi (1921).
KAYNAKÇA
GÜLEÇ, C. (2015). Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı. İstanbul: MEF
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S.38. ss.62-82.
WİKİPEDİA. (2020). Thorstein Veblen. https://tr.wikipedia.org/wiki/Thorstein_Veblen (Erişim
Tarihi: 25.03.2020).
KIZILKAYA, E. İ. (2001). Thorstein B. Veblen’in İktisat Düşüncesi: Kapitalizmin Ruhuna
Farklı Bir Bakış (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
