SABRİ FEHMİ ÜLGENER

İktisatçı, hukukçu, sosyolog.

8 Mayıs 1911 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası Mehmet Fehmi Efendi, annesi Emine Behice Hanım’dır. Baba tarafından dedesi İsmail Necati Efendi Nakşibendî şeyhiydi.  Anne tarafından askeri aristokrasiye ve baba tarafından da tasavvuf ve edebiyat dünyasına yakındı.

Sabri Ülgener, 1935’te  İstanbul Darülfünunu Hukuk Fakültesi‘ni bitirdi ve 1936 ‘da İstanbul  Üniversitesi  İktisat Fakültesi‘nde asistan olarak görev yapmaya başladı. Bu fakültede uzun yıllar öğretim üyesi olarak görev yaptı. İktisat ve iktisat tarihi alanlarında araştırmalarda bulunmak üzere birkaç kez yurtdışına çıktı. Ülgener, Weber, Sombart vb. sosyolog ve ekonomi tarihçilerinin görüşlerinden yararlanıp “Değişmelerde ideolojik faktörlerin belirleyiciliği” konusunda yaptığı araştırmalarıyla tanındı. 1941’de Doçentliğe ve 1951’de Profesörlüğe yükseldi. 1947 – 1948 tarihleri arasında J. A. Schumpeter ve A. Hansen‘in seminerlerine katıldı. Münih ve Colombia üniversitelerinde farklı yıllarda dersler verdi. 1981 yılında emekli oldu. 1 Temmuz 1983 günü vefat etti.

İktisat ve ahlak üzerine akademik eserler vermiş olan Sabri Ülgener’in hayatı ve eserleri hakkında en önemli kaynak öğrencisi Ahmed Güner Sayar’ın oldukça geniş bilgiler içeren “Bir İktisatçının Entelektüel Portresi- Sabri F. Ülgener “ adlı eseridir.

Ülgener’i farklı kılan özellikler arasında şunlar sayılabilir: Batıyı da Doğuyu da tanıması; Ortaçağdan Yeni Çağa, Feodalizmden Kapitalizme geçiş sürecini bir zihniyet dönüşümü çerçevesinde açıklama çabası; toplumsal dönüşüm ve iktisadi gelişme sürecinde maddi unsurların yanı sıra manevi-kültürel unsurların rolüne ve bu kapsamda “ekonomi zihniyet’ine vurgu yapması; kendi dinamiklerimize dayalı yeni bir gelişme modeline olan ihtiyaç bağlamında ahlâk, zihniyet ve İslâm iktisat siyaseti sorunlarıyla yakından ilgilenmiş olması.

Sabri Ülgener’in sosyolog kimliğinin en değerli ürünü İktisadî İnhitat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri adlı eseridir. Daha sonra yayımlanan Zihniyet ve Din ile tamamlanan eserde, Batı Avrupa’da ortaya çıkan kapitalistleşme süreci karşısında Osmanlı ekonomisinin çözülmeye girdiği bir dönemde iktisadî zihniyet dünyasının bir tahlilini yapmıştır. Weber’in, kapitalizmin doğuşunda Protestanlığın üstlendiği role dair düşüncelerinden hareketle Ülgener, farklı bir yerde ve farklı bir zamanda Osmanlı ekonomisinin kapitalizme geçememesinin sebeplerini göstermeye çalışmış; İslâmiyet’in belirlediği iktisat ahlâkı (norm) ile yaşanan hayatı şekillendiren iktisadî zihniyetin (reel) Osmanlı gerçeğindeki muhasebesini yaparken özellikle Bâtıni tasavvufun rasyonel bir ekonomik bireyin oluşmasını engellediğini ileri sürmüştür.

Hiçbir zaman kolay yola sapmayan Sabri Ülgener’in akademik titizliği eserlerine yansımıştır. Mutedil Türkçenin en güzel üslûbuyla kaleme aldığı çalışmalarında siyasal kaygı ve ekonomik çıkardan uzak, Türkiye’nin meseleleri konusunda sorumlu bir aydın tipini ortaya koymuştur. Eserlerindeki bu dikkat ve hassasiyet kendisine çağdaş Türk iktisat düşüncesinde uzun soluklu bir yer kazandırmıştır.

Eserleri. 

1. İktisadî İnhitat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri (İstanbul 1951; bazı değişiklerle birlikte İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası adıyla, İstanbul 1981, 2006).
2. Tarihte Darlık Buhranları (İstanbul 1951, 2006; Darlık Buhranları ve İslâm İktisat Siyaseti adıyla, Ankara 1984).
3. İktisat Dersleri (I, İstanbul 1952; II/1, İstanbul 1952).
4. Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme (İstanbul 1962, 1966, 1974, 1976, 1980)
5. Zihniyet ve Din (İstanbul 1981, 2006).
6. Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler (Ankara 1983).

KAYNAKLAR

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Sabri_%C3%9Clgener
• https://www.biyografya.com/biyografi/11318
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ulgener-sabri-fehmi