Neil Joseph Smelser (1930- 2017)
Sevde ÖZTÜRK Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Din Sosyolojisi sevde_gncy@hotmail.com
Neil Joseph Smelser (1930- 2017)
Amerikan sosyolojisinin önemli isimlerinden Neil Joseph Smelser 2 Ekim 2017 yılında 87 yaşında hayata gözlerini yumdu. 3 çocuklu bir ailenin ortanca çocuğu olan Smelser 22 Temmuz 1930’da Missouri’de dünyaya geldi (Mcintosh- Rubens, 2013: ). Derslerinde çok başarılı, parlak bir öğrenci olan Smelser, burslu kazandığı Havard Üniversitesi Sosyoloji bölümünden 1952 yılında mezun oldu. 1952 ve 1954 yılları arasında Oxford Kolej’de görev almıştır. Lisansüstü eğitiminin ilk yılında 24 yaşında Talcott Parsons’la birlikte “ Economy and Society” (1956) başlıklı çalışmaya imza attı.(Smelser- Swedberg; 2005:55 )Eser, yetersiz ampirik veri ve artık gözden düşmüş statik Parsonsçı kategorilerin bir uyarlaması olarak döneminde epey eleştiri almıştı. Doktora derecesini 1958’de tamamlayan Smelser, akabinde Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de kadroya atandı.31 yaşında Amerikan Sosyoloji Deneği yayın organı olan “American Sociological Review” dergisinin en genç editörü olarak tanındı. Amerikan Sosyoloji Derneği’nin başkanlığını da yürütmüş Smelser’in sosyolojinin birçok alanında önemli eserleri bulunmaktadır ( Neil J Smelser: 2018).
1959’da 19.yy’da Lancashire dokumacılarının toplum içerisinde ki konumu, aile yapısı ve çalışma koşullaır ile ilgili pek çok çalışma yürütmüştür. Bununla beraber Sanayi devriminin etkilerini de gözlemleme fırsatı olmuştur. 1963’te ise Ekonomi Sosyolojisi bağlamında The Sociology of Economic Life” çalışması yayınlandı. Smelser’in ekonomi sosyolojisi için en önemli katkısı ise Swedberg’le birlikte yayınladıkları “ The Handbook of Economic Sociology” kitabıdır. 1994’te yayımlanan ve “ İktisat Sosyolojisi” adıyla Türkçeye de çevrilen çalışma bugün ekonomi sosyolojisinin önemli başucu eserlerinden birisidir. Smelser’in ekonomi sosyolojisi ve modernleşme kuramları dışında önemli katkılarda bulunduğu bir başka alan kolektif davranış alanıdır. “Theory of Collective Behavior” başlıklı çalışması alana yaptığı katkıların özeti mahiyetindedir. “İktisat Sosyolojisi” çalışmasından başka Smelser’in ayrıca “Kültür Kuramı” ( Richard Münch ile birlikte) kitabı da Türkçeye çevrilmiştir. Smelser’in bir başka çalışması ise 1995’te Humboldt Üniversitesi’nde Georg Simmel konuşmalarından hareketle hazırladığı çalışmasıdır. “Problematics of Sociology” başlıklı bu çalışma Smelser’in birikimlerinden meydana gelen bir çalışmadır. İçerisinde 40 yıllık düşünce, öğretim ve araştırma birikiminin bir muhasebesini içermektedir. Bu çalışma içerisinde 3 farklı kategoriyi ele almıştır. Mikro, Mezo ve Makro olmak üzere kategoriye ayrılan kitap sosyolojinin önemli kuramsal meselelerini incelemektedir. Smelser akademisyenliğin yanı sıra kamu içerisi de ki entelektüel yapısını da devam ettirmekteydi. Buna örnek olarak 11 Eylül’ün hemen ardından Ulusak Akdemi Komisyonu üyeliği ve terörizm ile ilgili olan kurul başkanlığıdır. “ The Faces of Terrorism” isimli çalışması burada edindiği birikim ve tecrübenin akademik ilgileri penceresinden çözümlenmesini içermektedir. Smelser bu çalışmasında 1962 tarihli “ Theory of Collective Behavior” kitabında geliştirdiği değer- eklenme modelini terörizme uygulamaktadır. Smelser’in son çalışması olan “Dynamics of Contemporary University” üniversite ve akdemi üzerine olmuştur. 1994 yılında profesör olarak emekliliğe ayrıldı. 1994- 2001 yılları arasında Davranış Bilimleri Araştırmalar Merkezi’nin direktörlüğünü yaptı. 2002 yılında ise Uluslararası Sosyoloji Derneği Seçkin Kariyer Başarı Ödülüne layık görüldü. Amerikan Sosyolog, sosyal teorinin ekonomik çalışmalara uygulama konusundaki çalışmaları ile tanındı. Çalışma konuları arasında Kolektif Davranış, Sosyal Değişim ve Kişilik, Sosyal Yapı mevcuttur ( Neil Smelser: 2020).
Smelser Katma Değer Teorisi ( Zorlama Teorisi ) ile bilim dünyasına katkıda bulunmuştur. (Kartal,2018: 6). Bu teori kolektif davranışın ortaya çıkması için altı parçanın gerekli olduğunu ileri sürmektedir.
1- Yapısal İletkenlik: Belirli Davranışları mümkün kılma veya buna izin verme.
Örneğin Uzamsal yakınlık.
2-Yapısal Zorlanma: Adaletsizlik, eşitsizlik vb. gibi olgular ile toplumu zorlamalıdır.
3- Genelleştirilmiş İnanç: Açıklama ile insanları bilgilendirme. Yani katılımcıların sorunun ne olduğunu anlamak zorundadırlar.
4-Yağış Faktörleri: Alevi ateşlendirmek için kullanılan kıvılcım. Bir durum karşısında olayın oluşması için gerekli olan tutum.
5- Eylem için seferberlik: İnsanların örgütlenmesi gerekiyor
6- Sosyal Kontrolün Başarısızlığı: Yetkililerin nasıl tepki gösterdiği veya göstermediği. Olayın sonucunda ki tepkisellik.
Smelser’in Katme Değer Teorisi dışında Kolektif Davranış Biçimleri ile ilgili bir sınıflandırması mevcuttru. Smelser’e göre kolektif davranış biçimleri ve ilgili oldukları sistem farklı açılardan değerlendirilmektedir.
-Değer yönelimli toplumsal hareketler – değerler
-Norm yönelimli toplumsal hareketler- normlar
-Düşmanca taşkınlıklar-örgütlenme
-Çılgınlık ve panik-durum kolaylaştırıcılar
Kolektif davranışların bu bağlamda daha çok olumsuz bir yaklaşımla değerlendirildiği görülmektedir ( Yaylacı, 2011: 6).
YAYINLARI:
- Ekonomi ve toplum: Ekonomik ve Sosyal Teorinin Bütünleşmesi Üzerine Bir Araştırma (1956)
- Toplu Davranış Teorisi (1962)
- Ekonomik Yaşam Sosyolojisi (1963)
- Toplumsal Felç ve Toplumsal Değişme: 19. Yüzyılda İngiliz İşci Sınıf Eğitimi (1991)
- Psikanalizin Sosyal Kenarları (1998)
- Çağdaş Üniversitesinin Dinamikleri: Bugüne Toplanma ve Çatışma ( 2013)
Kaynakça:
- AUGUSTYN, A. (2020). “Neil Smelser” , https://www.britannica.com/biography/Neil-Smelser, (Erişim Tarih: 11 Mart 2020).
- HAHN, M. (2018). “Neil J. Smelser” , https://ezinearticles.com/,(Erişim Tarihi: 14 Mart 2020).
- KARTAL, B. (2018). “ Kolektif Davranış” Academia. edu, ss:6.
- MCINTOSH, J. – RUBENS, L. (2013). “ Neil Smelser: Dıstınguıshed Socıologıst, University Professor And Servant To The Publıc” Regional Oral History Office he Bancroft Library, University of California.
- SMELSER, N.J.- SWEDBERG, R. (2005). The Handbook of Economic Sociology. New York: Russell Sage Foundation,
- YAYLACI, F. (2011). Yeni Toplumsal Hareketler, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, ss: 1-9.