Türk-İslam sentezcileri ekolünde kendine bir yol çizen ve bunun ekolleşmesinde önemli katkıları olan bir aydınımız olan Z. Fahri FINDIKOĞLU, Türk sosyolojisinde Prens Sabahattin ve Ziya Gökalp ile başlayan zincirin, Mehmet İzzet’ ten sonra gelen zincirini oluşturur.
Sosyolog, iktisatçı ve fikir adamı olan Z. Fahri Fındıkoğlu 1921 yılında Erzurum’ da doğmuş, 1974 yılında İstanbul’ da vefat etmiştir.
Fahri Fındıkoğlu, düşünce ve bilim alanında Prens Sabahattin, Le Play, Werner Sombart, Ziya Gökalp gibi birçok şahsiyetten etkilenmiştir.
Fındıkoğlu, içtimai hadiselerin açıklanmasının tarih felsefesiyle başlamadığını düşündüğü için sosyoloji ve sosyolojinin tarihçesini Eski Yunan ile başlatmaz. Ona göre; felsefi açıklamanın sosyolojik olgu ve olayları ele alması bu evrim içinde çok daha sonraki evrelerde oluşacak bir özelliktir.
Fındıkoğlu üç cilt (dört kitap) halinde yayınladığı “İçtimaiyat Dersleri” adlı kitaplarında önce sosyoloji disiplininin bilimler sınıflamasındaki yerini ve tarihsel gelişimini açıklamış, sonra da yöntem bilim sorununu ele almıştır (Türkdoğan, 1977, 104). Eserin birinci cilt ikinci kitabında sosyoloji biliminin gelişiminde Auguste Comte’ dan etkilendiği görülmektedir. Auguste Comte’ un meşhur 3 hal kanunu ( çağ, dönem ) beşe çıkarmıştır. Bu dönemler sırasıyla mitolojik dönem, astrolojik dönem, teolojik dönem, felsefi dönem ve ilmi dönemdir.
- Mitolojik Dönem: Sosyal olaylar ve olgular doğa olayları ile bağlantılı olarak mitlerden oluşan hikayeler ile açıklanır.
- Astrolojik Dönem: Mitten kurtulan insan zihni günlük olayları, yapılacak işlerde en uygun zamanı belirlemeyi, toplum ve bireyin akıbetini açıklamayı ay, güneş ve yıldızların hareketleri ile izah etmeye çalışır.
- Teolojik Dönem: Gök olaylarının açıklanması için ilahi kuvvetlerle açıklanmaya geçilir. Bu aşamaya çok tanrıcılıkla girilir ve en sonunda tek tanrıcılıkta karar kılınır. Çok tanrıcılıktan sonra tek tanrıcılığa ulaşarak doğa ve toplumsal tüm olayların sebebi Tanrıya bağlanır.
- Felsefi Dönem: Tanrının tesirinden kurtulan insan zihni, olayları çevresinde saklı soyut kuvvetlerle izah etmeye çalışır. Mitten, astrolojiden ve Tanrı’ dan kurtularak felsefe yapmaya başlar. Böylece tarih felsefelerinin veya toplum felsefelerinin doğmasına yol açar.
- İlmi Dönem: Burada sosyolojik olgular yine başka bir sosyolojik olgu ile izah edilir. İlmi metodoloji sosyal olgulara uygulanarak asıl sosyoloji başlayacaktır. Fındıkoğlu bu şekilde bir sınıflandırma yaparak toplum biliminin tarihi sürecini eski ve yeni olmak üzere iki aşamada inceler. Fındıkoğlu “yeni sosyoloji” dediği bu son dönemin sosyolojisi ile “eski sosyoloji” dediği önceki dönemlere ait sosyolojinin konu, yöntem ve amaç bakımından birbirinden farklı olduğunu belirtmiştir (1971, 12). Son dönem olan ilmi dönem ile yeni toplum bilimi ortaya çıkar ve sonuca varılır.
Kaynakça
ACAR, A. (2012, 07 11). Ziyaettin Fahri Fındıkoğlu Sisteminde Din. istanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
AVŞAROĞLU, B. (2019, 06 27). TÜRK MODERNLEŞMESİ AÇISINDAN HUKUK SOSYOLOJİSİ: ZİYAEDDİN FAHRİ FINDIKOĞLU ÖRNEĞİ. İSTANBUL: YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ.
FINDIKOĞLU, Z. F. (1971). İçtimaiyat Dersleri Sosyoloji Doktrin ve Kolları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
ÖNÜR, H. (2017, 12). Türk Sosyolojisinde Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(42), 161-181.
ÖZANLİ, Ö. (2018, 01 19). ZİYAEDDİN FAHRİ FINDIKOĞLU’NUN İLMÎ HAYATI, DİN VE TARİH GÖRÜŞÜ. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ.
TÜRKDOĞAN, O. (1977). Z. F.Fındıkoğlu’nun Sosyolojik Görüşleri. Fındıkoğlu Armağanı içinde (s. 103-122). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
YAZICI, E. (2010, 06 07). TÜRKİYE’DE İKTİSADİ DÜŞÜNCE TARİHİ ÇALIŞMALARINA KATKISI BAKIMINDAN ORD.PROF. DR. ZİYAEDDİN FAHRİ FINDIKOĞLU. İstanbul: MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ.