Toplumsal Statü, bireyin toplumda işgal ettiği konuma denir. Statü bireye toplum içinde hak ve sorumluluklar yükleyen mevkiidir. Bireyler toplum içerisinde aynı anda pek çok statüye sahip olabilirler. Mesela bir insan aynı anda öğretmen, abi, baba, futbol sever vb. olabilmektedir. Statü, toplumsal grupta belli bir konumun ya da belli bir mevkiinin öteki yerlere göre durumunu belirler.
Toplumsal Statüye Belirleyen Etkenler
1-) Hemen hemen bütün toplumlarda soy bağı toplumsal statüyü belirler. Yani toplumda birisi seyyid, prens, bakan çocuğu vb. ise farklı bir statüye sahip olur.
2-) Bireyin sahip olduğu servet miktarı da statüyü belirler. Ne kadar paranız varsa toplumdaki yeriniz de o oranda yükselir.
3-) Bireyin yaptığı işin işlevsel yararları statüyü belirler. Örneğin Cumhuriyetin ilk yıllarında öğretmenlik mesleği çok önemliydi. Çünkü kurulan cumhuriyetin ideolojisi öğretmenler üzerinden topluma aktarılıyordu. Dolayısıyla mesleğin işlevi statü açısından son derece önemlidir.
4-) Bireyin eğitim düzeyiyle modern dönemde sosyal mobilite yoluyla insanlar çok farklı statüleri kazanırlar. Cumhuriyet dönemi Osmanlı’ya göre sınıflar arası geçişin çok daha başarılı olduğu bir dönem olmuştur.
5-) Bireyin dini statüsünü belirler. Bu kısma mezhep, tarikat vb. de dahildir.
6-) Bireyin biyolojik özellikleri de statüsünü belirler. Örneğin mankenler, bu kimselere statüyü kazandıran biyolojik yapılarıdır.
Statü Türleri
Üç tür statü vardır:
1-) Verilmiş Statüler: Bunlar doğuştan gelen statülerdir. Bireyin yaş, cinsiyet, soy, ırk, doğduğu ülke gibi doğuştan getirdiği statülerle verilmiştir. Bir insanın doğuştan getirdiği statüleriyle övünmesi anlamsızdır. Ancak bir insanın doğuştan getirdiği özelliklerini sevmesi, buna uygun modeller üreterek yaşam tarzı geliştirmesi normaldir.
2-) Kazanılmış Statüler: Bireyin kendi emek, çaba ve gayretiyle elde ettiği statülerdir. Bir insanın politikacı, ressam, din adamı olması bu gruba girer. Yani insanın kendi seçtiği, gayretleriyle elde ettiği statülere kazanılmış statüler denir.
3-) Anahtar Statü: Bireyin sahip olduğu statüleri içerisindeki en baskın olan statüye anahtar statü denir. Örneğin bir adam, öğretmen, baba, abi, emlakçı olabilir. Bunlardan en baskın olanı öğretmenlik ise bu anahtar statüdür. Bu statü bireyin işlevleriyle alakalıdır.
Statülerin Özellikleri
1-) Bazı statüler doğuştan, bazıları ise sonradan kazanılır.
2-) Aynı anda birden fazla statüye sahip olunabilir.
3-) Bireylerin sahip olduğu statülerin sayısı zamanla artar.
4-) Her statünün kendisine özgü bazı kuralları vardır.
5-) Statüler arasında karşılıklı ilişkiler vardır.
6-) Statülerin etkisi ve yeri toplumdan topluma değişir. Mesela Araplarda bizim toplumumuza göre imamın çok üst düzey bir yetkisi vardır.
7-) Statülerin kaynağı toplumdur.
Toplumsal Rol
Toplumun, belirli statüdeki kimselerden yapmalarını beklediği davranışlara “toplumsal rol” denir. Her statünün kendine has karşılığı olan toplumsal bir görüntüsü vardır. Bu rollerin oynanması için de toplum bireylere baskı yapar. Örneğin imam, doktor, öğretmen vb. rolleri olan kimseler bu rollerini yerine getirmek durumundadırlar.
Roller iki kısma ayrılır. 1-) İdeal 2-) Gerçek.
İdeal ile gerçek arasındaki makas ne kadar azalırsa toplumun kalitesi o kadar yüksek olur. Mesela imamdan beklenen bir ideal rol var. Fakat imam bu beklentiyi karşılayamıyorsa burda ideal ile gerçek arasında bir zıtlık söz konusudur. Özellikle toplumsal değerlerini kaybetmiş toplumlarda ideal ile gerçek arasında hep çatışmalar söz konusudur.
İnsanların bazı davranışları rollerini pekiştirebileceği gibi bir çatışmaya da yol açabilir.
Rol Çatışması: İnsanların toplumda sahip olduğu statülerin gerektirdiği davranışlar vardır. Bu davranışlardan bir tanesi diğerleriyle çatıştığında diğer rolleri oynamak zorlaşacaktır. Bu duruma rol çatışması diyoruz. Örneğin bir öğretmenin okuldan çıktıktan sonra eşine ve çocuklarına okuldaki gibi öğretmenlik rolüyle davranması, bir rol çatışmasıdır.
Rol Pekişmesi: Bir rolü bireyin diğer rolünün yerine getirmesini “kolaylaştırıcı etkiye” rol pekişmesi denir. Mesela bir din adamı, evde çocuğuna dini sevdirirse camide oynadığı imam rolünün ona bir katkısı olmuştur.
Rollerin Özellikleri:
1-) Roller statünün değişken ve hareketli yönüdür.
2-) Her statünün rolü ait olunan toplum tarafından belirlenir.
3-) Roller statüye sahip bireyin tutum ve davranışlarına mutlaka etki eder.
4-) Roller toplumsal yapılara göre farklılaşabilir.
5-) Bireyin statüsüne uygun bir şekilde yaptığı gerçek rol, toplumun beklentilerine uygunsa beğenilir, uygun değilse kınanır.
6-) Bir statünün rolü zamanla değişir.
Hazırlayan: Canan Teke- Mahmut Kökver
